به گزارش بدانید ها اختراع صنعت چاپ، به قرن های بسیار پیش تر از گوتنبرگ، که نام وی به عنوان مخترع صنعت چاپ در تاریخ به ثبت رسیده است، باز می گردد. در تصور غالب افراد، یوهانس گوتنبرگ آلمانی فن چاپ را برای اولین بار اختراع کرد اما واقعیت، مطلب متفاوتی را به ما نشان می دهد. طبق داده های تاریخی برجای مانده در چندین هزار سال پیش از میلاد مسیح، «آسوریان» چینی بر خشت هایی از گل رس مهر می زده ند. استفاده از حروفی که قابل انتقال باشد نیز در سال های ۱۰۵۱ تا ۱۰۵۸ میلادی در چین آغاز شد. مخترع این حروف فردی به نام پی شنگ بود و حروف آن هم از گل رس ساخته شده بودند.
علم چاپ، اختراع در چین
قدیمی ترین متن چاپ شده ای که در حال حاضر وجود دارد، یک متن مذهبی بودایی است، که در مسیر جادۀ ابریشم کشف شده است. در سال ۱۰۴۱ میلادی، کیمیاگری چینی به نام بی شنگ، حروف مستقل چاپی را اختراع کرد که این حروف بر روی سفال مرطوب حکاکی می‌شد و بعد از پختن در کوره، دوام زیادی می‌یافت. بی شنگ، مخترع کهن ترین سامانه ی حروف چاپی متحرک بود ولی از آنجا که فردی عامی بوده، از بزرگ زادگان به شمار نمیرفت، اطلاعات و جزئیات چندانی از زندگی وی وجود ندارد.
اولین اشاره به چاپ در تاریخ، یک فرمان حکومتی در چین در سال ۵۹۳ بود که در آن امپراتور چین، دستور داد که تصاویر و متون بودایی را چاپ کنند.
بیشتر بخوانید:
- زندگینامه ماری کوری
- ویدیو: برخی کاربرد های عجیب فناوری نانو
- ویدیو: دیدنی های فضا
- آشنایی با جزیره های نخلی دبی
- تغذیه سالم چیست؟
رونق صنعت چاپ در شرق
برای اولین بار در دهه ی ۱۲۴۰ میلادی، اختراع حروف چاپی فلزی و صنعتی شدن چاپ این بار در کشور کره به وقوع پیوست. حدود ۶۰ سال پیش از آنکه گوتنبرگ دستگاه چاپ خود را اختراع کند، در کره، دولتی این کشور سازمانی به نام وزارت چاپ در این کشور تأسیس کرد. وظیفه ی این وزارت، تولید و ساخت حروف چاپی فلزی با استفاده از فنون ریخته گری بود. احنمالا مارکوپولو که در قرن ۱۳ میلادی به چین سفر کرد، کتاب‌های چاپی را دیده باشد و او یا دیگر مسافران جاده ی ابریشم، این علم را به اروپا آورده باشند که بعدها الهام بخش گوتنبرگ برای اختراع دستگاه چاپ شد، چون غربی ها نیز قبل از گوتنبرگ با صنعت چاپ آشنایی چندانی نداشتند.
صنعت چاپ نوین، اختراعی از گوتنبرگ
در سال ۱۴۵۲، یوهانس گوتنبرگ آلمانی به ایده ی چاپ متحرک تحقق بخشید. وی در کارگاهش فناوری ساخت ورق، جوهر با پایهٔ روغنی و پرس را برای چاپ یک کتاب گرد هم آورد و دستگاه چاپ را اختراع کرد. در واقع او فناوری هایی را که در سال های قبل برایشان تفکر و تلاش شده بود، به ثمر رسانید.
گوتنبرگ آلمانی، نخستین کسی بود که برای هر حرف، قطعهٔ فلزی جداگانه ای در نظر گرفت. وی قطعه ها را برای ترکیب کلمات مناسب کنار هم قرار داد، بر آن‌ها مرکب مالید، و بر ورق های کاغذ فشرد و به این ترتیب چاپ نوین را ایجاد کرد. وی حروف را ابتدا از جنس چوب، سپس از سرب، و بعدها از آلیاژ سرب، قلع، و آنتیموان ساخت وی نسبت فلزات آلیاژ را به گونه‌ای انتخاب کرد که حروف بیش از حد سخت و نرم نباشند.
گوتنبرگ روزانه حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگه چاپ میکرد. کتاب‌هایی که در آن زمان به چاپ می‌رسید به اینکونابولا مشهور است. ابداع گوتنبرگ در مدتی حدود ۴۰ سال در عمدهٔ کشورهای اروپایی و در شهرهایی مانند ونیز، فلورانس و پاریس و دیگر شهرها رواج یافت و چاپخانه‌هایی با این روش ایجاد شد. در دهه ی ۱۴۶۰ میلادی چاپخانه‌هایی در آلمان و سایر کشورهای اروپایی پدید آمد. در نیم قرن اول پس ازابداع شیوه ی چاپ نوین توسط گوتنبرگ، حدود چهل‌هزار کتاب به چاپ رسید و مجموع شمارگان آهنا به بیش از ۱۲ میلیون نسخه رسید. در انتهای قرن پانزدهم در اروپا، بیش از ۲۰۰ چاپخانه در ۶۹ شهر فعالیت مستمر داشت.
اختراع لیتوگرافی
از جمله چاپخانه های بسیار مهم آن دوره می توان به چاپخانه آنتوان کابرگر در شهر نورنبرگ آلمان اشاره کرد که تعداد ماشین‌های چاپ آن ۲۴ دستگاه بود و صدها نفر در آن چاپخانه کار می‌کردند. اما دستگاه چاپ گوتنبرگ، هزینه های بسیار زیادی در بر داشت که در نتیجه بیشتر مورد توجه ثروتمندان آن دوران بود.
اما تقریبا ۳۰۰ سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، یک نمایشنامه نویس آلمانی به نام آلوئیس زنه فلدر، روش جدید لیتوگرافی یا چاپ سنگی را در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع کرد. هر سنگی که متن یا تصویر با این روش روی آن نقش می‌بست، برای چاپ حدود ۷۵۰ نسخه عملکرد مفید داشت و پس از آن نقش روی سنگ قابل چاپ نبود.
بیشتر بخوانید:
ایران و صنعت چاپ
طبق نوشته ها و اسناد تاریخی باقی مانده از دوران حکومت قاجاریه، اولین بار این میرزا صالح شیرازی بود که در شهر تبریز، لیتوگرافی را راه اندازی کرد. وی که از سوی دولت وقت ایران برای فراگیری علوم و فنون جدید به اروپا رفته بود، در بازگشت یک دستگاه چاپ لیتوگرافی با خود به تبریز آورد که آن را در سال ۱۲۲۵ هجری قمری براه انداخت.
پس از مدتی اندک چاپ به روش سنگی در تهران، اصفهان و سپس سایر شهرهای ایران رواج یافت و چاپ خانه های بسیار تاسیس شد. بیش از ۵۰ سال تنها روش چاپ در ایران، لیتوگرافی بود و تا اواخر دورهٔ قاجار، هر چه در ایران چاپ می‌شد، به همین شیوه بود.
البته خوب است بدانید که هشت سال قبل از ورود شیوه ی صنعت چاپ سنگی به ایران، چاپ سربی راه اندازی شده بود، ولی به علت هزینه بسیار زیاد و زحمت مضاعف آن، پس از ورود صنعت لیتوگرافی، کنار گذاشته شد. گرچه بعدها در دورهٔ قاجار مدتی دوباره استفاده از حروف سربی رایج گردید. اولین چاپ خانه به روش حروفچینی در اواخر دهه ۱۲۷۰، توسط آقای یوسف اعتصامی (همان اعتصام الملک آشتیانی پدر پروین اعتصامی) در تبریز دایر گردید.
